Rusya-Azerbaycan diplomatik krizi, Kremlin’in Kafkasya’daki zayıflayan konumunu gösteriyor

Son haftalarda tırmanan Azerbaycan ve Rusya arasındaki diplomatik çatışma, Kremlin’in Kafkasya’daki etkisinin önemli ölçüde azaldığını gösteriyor ve diğer rakip güçlerin bölgedeki varlıklarını güçlendirmelerine olanak sağlıyor, diye yazmaktadır, Amerikan analitik merkezi Stratfor.

Son günlerde Bakü ve Moskova, ilişkilerini daha da zayıflatan “göze göz” karşıtlığında bulundu.

İlk gerginlik dalgası, Rus yetkililerin 2001-2011 yılları arasında çözülemeyen şiddet suçlarıyla suçlayarak düzinelerce Azerbaycanlıyı tutukladığı 27 Haziran’da kaydedildi.

İki tutuklu gözaltında öldü.

Buna karşılık Bakü, 29 Haziran’da Rus kültürel etkinliklerini ve iki hükümetler arası toplantıyı iptal etti.

30 Haziran’da Azerbaycan polisi, operasyonları durdurma girişiminde bulunmak amacıyla, Rus devlet haber ajansı Sputnik’in ofislerine baskın düzenledi.

Yedi çalışan tutuklandı, bunlardan ikisi resmiydi.

Casusluk, dolandırıcılık ve yasadışı finansman suçlamalarıyla suçlandılar.

Ertesi gün, sekiz Rus daha uyuşturucu kaçakçılığı ve siber suç suçlamalarıyla tutuklandı.

Buna karşılık, Moskova 1 Temmuz’da Ural bölgesindeki Azerbaycan diasporasının liderini ve Voronej’de yaşayan nüfuzlu bir iş adamını kısa süreliğine gözaltına aldı.

Aynı gün, Bakü, 27 Haziran olayı sonucu ölen iki kardeşin otopsi sonuçlarının işkenceye dair kanıtlar gösterdiğini duyurdu.

Azerbaycan savcılığı, “Rus kolluk kuvvetleri tarafından Azerbaycanlılara yönelik zalimce muamele ve kasıtlı cinayet” davasıyla ilgili soruşturma başlattı.

1-2 Temmuz’da, iki ülkenin dışişleri bakanlıkları birbirlerinin büyükelçilerini çağırarak resmi şikâyette bulundu.

Rusya Dışişleri Bakanlığı, 2 Temmuz’da vatandaşlarını “Azerbaycan’a seyahat planlarını dikkatlice gözden geçirmeleri” konusunda uyardı.

Kriz, karmaşık ilişkileri 2024’ün sonlarından bu yana kötüleşen, Bakü ile Moskova arasındaki anlaşmazlığı vurguluyor.

Sovyetler Birliği’nin dağılmasından bu yana Rusya, önemli siyasi, ekonomik, askeri, kültürel ve diğer nüfuzları sayesinde Azerbaycan üzerinde önemli bir etkiye sahip oldu ve bunu Kafkasya’daki daha geniş etki alanının bir parçası olarak gördü.

Ancak, Azerbaycan’ın bağımsızlığını ilan etmesinden bu yana Bakü, Toplu Güvenlik Antlaşması Örgütü’nden (KGAÖ) çekilmek ve Avrasya Ekonomik Birliği’ne asla katılmamak da dâhil olmak üzere, Rusya’dan uzaklaşmaya çalıştı.

Son yıllarda Bakü, büyük ölçüde büyüyen bir petrol ve gaz ihracatçısı statüsünden yararlanarak, Moskova’nın Türkiye, birkaç Avrupa ülkesi, Amerika Birleşik Devletleri ve Çin de dâhil olmak üzere, diğer ülkelerle yakın bağlarını dengelemeye çalıştı.

Dağlık Karabağ çatışmasından bu yana, tarihsel olarak Azerbaycan ile on yıllardır süren rekabetinde Ermenistan’ı destekleyen Rusya, Bakü ile bağları derinleştirme lehine önceki politikasından vazgeçmiş görünüyor.

Bu, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Ağustos 2024’te Bakü’ye yaptığı ziyaretle doruk noktasına ulaştı.

Bu, altı yıl aradan sonra yaptığı ilk ziyaretti.

Ancak Putin’in ziyareti ve enerji ve askeri bağları güçlendirme çabaları, Azerbaycan’ın diğer güçlerle, özellikle de ağırlıklı olarak Türk devleti statüsü göz önüne alındığında, Kafkasya’daki etkisini istikrarlı bir şekilde artıran Türkiye ile bağlarını genişletmesini engellemedi.

Bakü ile Moskova arasındaki ilişkiler, Rus güçlerinin Kazakistan’da düşen ve 38 kişinin ölümüne neden olan bir Azerbaycan yolcu uçağını yanlışlıkla düşürmesiyle, Aralık 2024’te bozuldu.

Rusya, olayın sorumluluğunu hiçbir zaman resmen üstlenmedi ve diplomatik anlaşmazlıklar ortasında Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev, 9 Mayıs’taki Rusya’nın büyük Zafer Günü kutlamalarına katılmadı.

Ağustos 2022’de, iki ülkenin devlet şirketleri, Rus doğal gazını Azerbaycan’a ihraç etmeyi kabul ederek, Avrupa’nın o yıl Ukrayna’daki savaş nedeniyle Rus gazı alımlarını kesmesinin ardından Moskova’nın yeni pazarlar bulmasına yardımcı oldu.

Bakü ise iç enerji ihtiyaçlarını karşılama imkânlarını güçlendirdi.

Avrupa’ya tedarik için kaynakları serbest bıraktı.

1 Temmuz’da Azerbaycan haber ajansı Minval, Rus güçlerinin 25 Aralık 2024’te Azerbaycan Havayolları’nın 8243 sefer sayılı uçuşunu düşürdüğüne dair yeni kanıtlar sağlayan “yazılı ifadeler, ses kayıtları ve teknik detaylar” olduğunu iddia ettiği şeyleri yayınladı.

Doğrulanmamış raporlar, yalnızca yerel hava savunma biriminin değil, aynı zamanda Rusya Savunma Bakanlığı’nın da uçağın düşürülmesi emrinde doğrudan yer aldığını öne sürüyor.

Rusya’nın Kafkasya’daki azalan etkisi, özellikle Bakü ile Moskova arasındaki ilişkiler kötüleşmeye devam ederse, dış güçlerin nüfuzlarını artırmaları için bir fırsat sunuyor.

Elbette, her iki tarafın da çatışmayı yatıştırmak için nedenleri var.

Azerbaycan için, Rusya ile daha düşmanca ilişkiler, Moskova’nın rakibi Ermenistan’a askeri ve diğer desteğini yeniden sağlamasına ve/veya Bakü hükümetine baskı yapmak için ticaret kısıtlamaları ve siber saldırılar gibi asimetrik önlemleri yoğunlaştırmasına yol açabilir.

Sonuç olarak, Aliyev’in şu ana kadarki eylemleri, Rusya’ya maddi zarar vermektense durumu kendi iç siyasi kontrolünü sağlamlaştırmak için kullanmakla daha çok ilgilendiğini gösterdi.

Rusya için, Azerbaycan ile daha gergin ilişkiler, Bakü’yü, anakara Azerbaycan’ı Nakhicevan’a bağlayacak ve Ankara’nın Kafkasya’daki etkisini Türkiye ile Azerbaycan arasında bir kara koridoru oluşturarak artırabilecek olan, Zangezur Koridoru’nu oluşturma yönündeki uzun süredir devam eden planını uygulamaya teşvik edebilir.

Rusya ayrıca, Batı yaptırımlarını atlatmasına ve İran ile ticaret yapmasına olanak tanıyan Azerbaycan üzerinden geçen hayati bir koridoru kaybetme riskiyle karşı karşıyadır.

Ancak her iki taraf da mevcut gerginlikleri azaltsa bile, çatışma Rusya’nın Kafkasya’daki artan nüfuz kaybını vurguluyor, çünkü Erivan daha geniş bir dış politika yöneliminden vazgeçme ve Moskova’ya olan bağımlılığını azaltma belirtisi göstermiyor.

Dahası, Gürcistan’ın iktidar partisi Rus yanlısı bir eğilime sahip olsa da, ülkenin genel olarak Rus karşıtı nüfusuna rağmen Rusya ve diğer ülkelerle ilişkileri dengeleme arzusunu dile getirdi ve bu da Kremlin’in etkisini sınırlandırıyor.

Bu olgular, özellikle Azerbaycan ile Rusya arasındaki çatışmanın derinleşmesi halinde, özellikle Kremlin’in Ukrayna’daki savaşa odaklanmaya devam etmesi durumunda, bölge dışındaki ülkelerin, Rusya’nın nüfuz kaybından yararlanma konusunda daha fazla fırsata sahip olacağı anlamına geliyor.

Türkiye, özellikle Ermenistan ile ilişkileri normalleştirme hamleleri göz önüne alındığında, kazanma şansı en yüksek olan taraf.

Ancak, Azerbaycan’ı giderek daha önemli bir enerji kaynağı olarak gören Avrupa Birliği ve Bakü’yü İran’ı kontrol altına almada yararlı bir ortak olarak gören ABD de bundan faydalanabilir.

Çin ayrıca, Aliyev’in Nisan 2025’te Pekin’e yaptığı devlet ziyareti sırasında varılan Kapsamlı Stratejik Ortaklık anlaşmasının üzerine inşa ederek, bölgedeki etkisini pekiştirme fırsatına sahip olacak.