Fransa da ki Soykirim Yasasi nin gecmesinde etkin rol oynayan diasporanin kilit isimlerinden Alexis Govciyan in 23 Eylul de Bogazici Universitesi nde baslayacak konferans icin yorumu bu. Soykirim yoktur diyenlerle konusmayi bile gereksiz goruyor Alexis Govciyan in roportaj oncesindeki tedirginligi muhatabinin fikri hakkinda bilgi vermesini gerektiriyordu: Birincisi Ermenilerin cektigi acilar donem donem neredeyse tum halklarin cektigi acilar kadar buyuk uzuntu verici. Ikincisi bu roportajda onemli olan sorulardan cok yanitlar. Ucuncusu ise soyledikleriniz aynen cikacak. Bu cumleleri okura ve meraklilarina da tekrarladiktan sonra iste size diasporanin gozunden Ermeni meselesinin ikinci bolumu: * Ic sesiniz size Turklerden nefret ettigini soyluyor mu? Kimden nefret edecegim? Sizden mi? Siz bana ne yaptiniz ki? * Ya peki yakilan Ermeniler tecavuz edilen kadinlar cocuklar... Anlatilanlar akliniza geldiginde kin duyuyor musunuz? Birkac saniye boyle bir sey yasayabilirsin ama kime karsi? O donemde yasayanlara elbette bir isyanim var ama simdi kime karsi? Bu noktada her sey cozuluyor. * O zamana geri dondugumuzde de akliniza sunlar gelmiyor mu: Turkler Tatyos Efendi nin sarkilariyla asik oldu; Bogaz in iki yani mimar Balyanlarin elinden cikti; Osmanli Ermenileri millet-i sadika diye tanimladi vs. vs. Sizce boyle bir ortam da Ermeniler yok olsun denmis olabilir mi? Dunyanin her tarafinda soykirimlar yasandi sadece Ermenistan da degil. Savaslari nasil halklar cikarmiyorsa soykirimi da bir halk yapti diyemezsiniz. Yapan rejimdir. Ama bir an gelir ki halk da parcasi olur. Belgeler yok edilir * Sizin tarihi bilgilerinize gore olanlardan kim sorumlu? Cok net olarak soyluyorum: Talat Enver ve Cemal Pasa. * En onemli kanitiniz hangisi? Talat Pasa nin telgrafi mi? Evet o bir kanit ama asil olarak diger ulkelerin o sirada Turkiye de yasayan diplomatlari... Amerikali ingiliz Alman Fransiz yetkililer... Ve tum canli taniklar. Sakatlanarak buraya gelenler... Merkezin alip valiliklere gonderdigi karar... * O kararda soykirim mi yaziyor? Hicbir soykirimda boyle bir yazili emir bulamazsiniz. * Aylarca yapilan hicbir yazismada hicbir acik verilmez mi? Soykirim basladigi anda tum belgeleri de yok edilmeye baslar. * Sizce niye Ermenileri Rus askerlerinin uzerine surmek yerine Guney e gonderdiler? Askere sadece erkekleri gonderirsiniz ama onlar kadinlar ve cocuklarin da olmesini istiyordu. O yuzden topluca yola cikardilar. * Oyleyse neden Bati daki Ermeniler de oldurulmedi? 24 Nisan olayi Istanbul dan baslamistir. Buna evet diyor musunuz? * Evet! Buyuk bir gozaltiydi ama toplu olumler oldu mu? Hayir cunku Bati nin buyuk baskisi ve gucleri vardi. Onlarin sayesinde olmadi. Zaten 24 Mayis 1915 te bir deklarasyon yayinlayip insanliga karsi islemis oldugunuz bu suctan dolayi sizi sorumlu tutacagiz dediler. Bu sayede kurtuldular. * Zaten maksat Bulgarlar gibi Bati nin mudahalesini gerektirecek tahriklere yol acmak degil miydi? Hayir cunku digerleri otonomiyi elde edememislerdi. Ama Ermeniler bunu basardi. Osmanli bu anlasmayi imzalamasina ragmen uygulamadi. * Bunun tam bagimsizligi getirip getirmeyecegini kimse garanti edemezdi degil mi? Kim bilir onun cevabini? * Yine de bu olaylar bir yandan bir milletin bagimsizlik savasi vermesi diger yandan da cokuluslu bir devletin topragini nufusunu kaybetmemeye calismasi olarak yorumlanamaz mi? Yani bu esit niyetlerdeki bir toprak kavgasi degil mi? Ama hakli olmak sucsuzlari oldurmek anlamina gelmez. * Bu bir savas ve zaten savaslar de bu yuzden felaket degil mi? Hayir bu bir savas hali uygulamasi degildi. * Ama bircok masum Ermeni oldugu gibi binlerce masum Musluman da olmedi mi? Kabul. * Oyleyse en azindan bir bogazlasma demek gerekmez mi? Bu bir toprak savasi degildi. Bir Ermeni ordusu yoktu. Kadinlar ve cocuklarin oldurulmesi icin bir sebep de yoktu. Bir Ermeni devleti yoktu. * Rusya da egitim almis silahlandirilmis Ermeniler yok muydu? Ermeni ceteler sivil halki da yok etmedi mi? Ama imparatorluk bunu farkli bir bicimde cozmeliydi. * O gune kadar birlikte yasamis toplumlardan birinin cikip dusmanla isbirligi yapmasi size de her seyden once sinir bozucu gelmiyor mu? Evet bunu anlayabilirim. * Ermeniler bunu yapmadi mi? Bir kismi evet! Ama cok buyuk bir kismi degil. Toplu isyandan kimse soz edemez. Ama devlet isyan edenleri degil herkesi yok etmeye kalkti. * Acaba her sey bir anda kontrol edilemez noktaya gelmis olabilir mi? (Bu bolumu sadece dinliyor; sessiz ve surekli ayni donuk yuz ifadesiyle bakarak...) * Elbette bir devletin vatandaslarini koruyamamasi suc. Ama bu soykirim demek icin yeterli mi? Olaylarin gunu gunune nasil gelistigine bakacak olursak degisik illerde es zamanli eyleme gecisleri goruruz. Ve bu olaylarin basina hep Kurt ya da Turk teskilatlarindan biri konuyor. Boylece 1915-16 arasinda Ermeni problemini hallettiler. Burada bir genel irade gerekir. Zana yi iyi biliriz * Kurtleri sorumlu tutuyor musunuz? Asiretler ve cetelerin cogu onlardan olusuyordu degil mi? Evet soykirima Kurtler katildi. Ama nasil bugun Turkler soykirimin sorumlusu degilse Kurtler de degildir. Ustelik onlar soyluyor; Bizim atalarimiz bu soykirima katildi. Pismaniz diyor. Onlarla calisiyoruz arkadasiz. Mesela Leyla Zana ismini Ermeniler cok iyi bilirler. * K.Irak ta bir Kurt devleti olusturuluyor. Onlardan da resmi aciklama yapmalarini isteyecek misiniz? Sizce onlar Enver Talat ve Cemal in soyundan mi geliyor? * Asil tehcir yoluna saldiranlar Kurt asiretleri degil miydi? Hicbir zaman bir mahkeme olmayacak ve hic kimseyi nerede ne yaptin diye hic sorgulamayacagiz ki... * Benim de amacim Kurtleri suclamak degil... Anladim anladim... Ayrica yurtdisindaki Kurt Parlamentosu da bunu kabul etmisti. * Biliyorsunuz ki isterse 100 parlamento kabul etsin hukuki acidan bunun tasidigi deger sifir. Oyleyse soykirim iddianizi niye hic Lahey e getirmiyorsunuz? Meselâ bunu Fransa ya yaptirtabilirsiniz? 1948 oncesine yol acik degil. * Biliyorum ama isterseniz yine de gecmise donuk olarak bunu gundeme getirebilirsiniz? Ermeniler boyle bir sey icin basvurdular ama Turkiye nin agir baskilari sonucu basarisiz olundu. Zaten kimi yargilayacagiz? * Turkiye nin kabul etmesini istemiyor musunuz? Sahis olarak kimi yargilayacagiz? * O zaman Turkiye niye cikip da Evet soykirim yapilmistir desin? Siz istiyorsunuz diye mi? Uluslararasi hukukta boyle bir talebimiz yok. Bu tarihi bir gercek olarak kabul edilsin yeter. * Peki bunun gercek olduguna kim karar verecek? Bagimsiz bir mahkeme degilse kim? Bir karar verilmeyecek. Sadece Olmustur denecek o kadar. * Ama siz Oldu deyince olmuyor. 1915 i herkesin samimiyetine sayginligina guvendigi bir ekibin aydinlatmasi gerekmiyor mu? Bu Turkiye nin yeni tezi. 40 yil hic boyle bir sey soylememislerdi. Nedense bugun bu noktaya geldi. * Kaldi ki boyle bir tartismaya ihtiyaci olan devletler degil Turk ve Ermeni halki. Bu yuzden bir ekip calismasi gerekmiyor mu? Neyi konusacagiz? Soykirimin olup olmadigini mi? Boyle bir seyin hic anlami yok. Onemli olan birlikte dostca yasanacak kusaklarin olusturulmasi. Bunun icin de once soykirimin kabul edilmesi gerekiyor. * Cok ilginc bu kadar eminsiniz ama tartismayi reddediyorsunuz? Tartismak anlamsiz cunku oldu. * Soykirimi bir yemin gibi kabul ediyorsunuz. Kizmayin ama acaba bu yemin gibi olan dusunce beyninizi ele gecirmis olabilir mi? Cunku tartismiyorsunuz bile! Ben bir soykirim obsi-zedesi degilim. Ama hayatta insanin bazi prensiplerinin olmasi gerekir. Siz simdi benim Soykirim yoktur diyenlerle konusmamami elestiriyorsunuz. Bu ise bana Niye Marslilarla konusmuyorsunuz demek gibi geliyor. Soykirim yok diyenlerle ne konusayim kavga mi edeyim? * Tartismak bu degil mi zaten? Tezlerde politik goruslerde tartisma olabilir. Ama Marmara Denizi ne Hayir bu Marmara Denizi degil demek bir tartisma olabilir mi? * Sanirim sunu tartismaya ihtiyac var: Bu bir toprak kavgasi miydi degil miydi? Ben bundan bahsetmiyorum. Onu konusacak olsam Adana civarinda oldurulmus 300 bin Ermeni den de bahsederim. Tartismak manasiz * O zaman biri de cikar Erzurum da oldurulen Muslumanlari soyler? Ben de zaten o yuzden boyle bir yere girmek istemiyorum. 1915 Ermenilerden kurtulma yilidir o kadar. * Yoksa Osmanli nin Balkanlar Afrika ve Ortadogu dan sonra Dogu daki topragini kaybetmeme ve Anadolu ya cekilme yili midir? Bu boyle dusunenler icin bir gerekce olabilir. Ama soykirimla son bulmustur. Sizce nasil son buldu? * Bir savas vardi ve herkes oldurulmeyi hak etmisti demiyorum. Ama Almanlarin Yahudilere yaptigiyla Osmanlinin Ermenilere yaptigi arasinda onemli bir fark yok muydu? Bakin herkes biliyor ki Raunda da yasanan bir soykirimdi. Ama boyle bir karar verilmedi. * Ama mesela Pol Pot un oldurdugu 2 milyon kisi de soykirim olarak kabul edilmiyor. Cunku orada taraflarin bir amac icin mucadele ettigi vurgusu var. Sizinle hukuki bir tartismaya girmek istemiyorum. Halklar arasinda da boyle bir tartismanin manasi yok. Zaten amacimiz boyle bir gerceklik kabul edildikten sonra iki halk arasinda dostluk koprusunu kurmak. * Peki dort saattir burada karsilikli kahve iciyor konusuyoruz. Ve diyelim ki ben kabul etmiyorum. Benimle de dost olur musunuz? Tartismalara cok acik modern bir kadinin hala sorumlu olmadigi bir cizgiyi savunmasindan buyuk uzuntu duyarim. Ama bu dostluk iliskilerinin surmesine bir engel degil. Cunku sorun sizinle benim aramda degil.