Hurriyet son gunlerde cok fazla tartısılan Ermeni sorununun ustundeki sis perdesini kaldırıyor. Hurriyet Ermeni sorununun ustundeki sis perdesini kaldırıyor. Herkesin uzerinde tartıstıgı Tehcir Kanunu nedir amacı neydi nasıl ve kimlere uygulandı? Tehcir kararı alındıgı sırada Osmanlı Devleti hangi siyasal ve askeri kosulların baskısı altındaydı? Tehcir edilenler nereye ve hangi sartlarda gonderildi? Gonderilen insanların ne kadarı yerine ulasabildi ne kadarı yollarda oldu veya olduruldu? Tehcir ve sonrası hakkındaki temel gorus ayrılıkları nelerdir? Tarihciler diplomatlar ve Turkiye Ermenileri 1915 i tartısıyor. 23 Ocak 1913’te o unlu Babıáli Baskını ile iktidarı yeniden ele geciren İttihat-Terakki yonetimi Balkan bozgununun acısını hic değilse bir miktar hafifletmek icin askeri tedbirler almaya basladı. Yonetimdeki Talat Enver ve Camal Pasaların Almanlar’a yonelik sempatisi yeni hukumetin politikasının da esası olacaktı. Enver Pasa Almanlar safında girilecek savasın en azından Turan hayallerini gerceklestirmeye yardım edeceğini dusunuyordu. Osmanlı Devleti 20 Temmuz 1914’te tarafsızlığını ilan ettiği halde İngiliz gemilerinin kovaladığı Goeben’ ve Breslau’ adlı iki Alman zırhlısı Enver Pasa’nın izniyle Turk kara sularına girecekti. İtilaf Devletleri’nin protestoları karsısında ise bu iki zırhlının Osmanlı Devleti tarafından satın alındığı duyurulacak Yavuz’ ve Midilli’ adları ile donanmaya dahil edilecekti. UC CEPHEDE SAVAs Donanma Komutanlığı’na getirilen Amiral Souchon Enver Pasa’dan aldığı yazılı izne dayanarak Turk bayrağı cekilen Yavuz ve Midilli’yi de alıp Karadeniz’e acılacak ve basta Sivastapol olmak uzere Rus limanlarını bombalayacaktı. Bunun uzerine Ruslar 2 Kasım 1914’te Osmanlı’ya savas ilan edecek İngilizler de 3 Kasım’da Canakkale’yi topa tutacaklardı. Balkan bozgununun yorgunluğunu ve moral bozukluğunu uzerinden atamayan Osmanlı ordusu uc cephede birden yeniden savasa girmisti. Canakkale’de 1. ve 2. Ordu Kafkaslar’da 3. Ordu Suriye ve Filistin cephesinde ise 4. ordu gorev yapıyordu. Ermeni meselesi 3. Ordu’nun temel problemiydi. Balkanlar’daki milliyetcilik hareketlerine paralel bir bicimde Osmanlı tarafından millet-i sadıka’ (sadık millet) olarak tanımlanan Ermeniler’den bazıları bağımsız bir Ermenistan kurma hayali ile oteden beri orgutleniyorlardı. Ozellikle 93 Harbi’ olarak bilinen 1877-78 Osmanlı-Rus savası sırasında milliyetci Ermeni ceteleri Ruslarla isbirliği yaparak buyuk hayal kırıklığına sebep olmuslardı. İste 1914 yılında Ruslarla yeniden savasa giren 3. Ordu’nun en buyuk sorunu cephe gerisinin guvenliği ve lojistik desteğin surdurulebilmesiydi. Daha once II. Abdulhamid tarafından Kurt asiret reislerine kurdurtulan Hamidiye Alayları’nın bolgede yarattığı teror Musluman halkla Ermeniler arasında gerginliği iyice artırmıs milliyetci Ermeni cetelerinin isyanları ise isin iyice tuzu biberi olmustu. AYDINLARA TUTUKLAMA Bolgede cetelerin kıskırttığı sivil halkın birbirine girmesi icin gereken kıvılcım Rus savasıyla cakılmıstı. Ustelik o sırada Osmanlı ordusunda pek cok Ermeni asker mevcuttu. Enver Pasa ilkin bu Ermeni askerlerin silahsızlandırılması emrini verdi. 18 Mart’taki Canakkale Savası’ndan kısa bir sure sonra milliyetci Ermeni orgutlerinin Van’da baslattıkları isyan uzerine İttihatcı yonetim yeni tedbirler aldı. Bunların ilki 24 Nisan’da İstanbul’da yayımlanan Ermeni gazetesi Azamart’ın burosunu basmak ve aralarında doktor yazar gazeteci ve milletvekillerin de bulunduğu Ermeni aydınlarından iki binden fazla kisiyi tevfik etmekti. Bunların onemli bir bolumunden bir daha haber alınamayacaktı. Arkasından Enver Pasa İcisleri Bakanı Talat Pasa’ya 2 Mayıs 1915 tarihinde bir telgraf cekerek bolgede yasayan Ermenilerin ya Rus ordularının uzerine ya da Anadolu’nun muhtelif bolgelerine doğru surulmesini talep ederek soyle dedi: Bir mahzur yoksa isyancıların ailelerini ve isyan bolgesi halkını sınırlarımız dısına gondermeyi ve onların yerine sınırlarımız icine dısarıdan gelen Musluman halkın yerlestirilmesini tercih ederim.’ Yani daha Tehcir Kanunu cıkmadan Ermeniler goc ettirilmeye baslanmıstı. Padisah Mehmet Resat imzalı ve 27 Mayıs 1915 tarihli Tehcir Kanunu sadece bunu resmi hale getiriyordu. Kendilerine tanınan sure iki haftaydı. Kıymetli esyalarını yanlarına alabilecekler geride kalan mulkleri ise mahalli yonetimler tarafından satıldıktan sonra parası kendilerine ulastırılacaktı. Devlet surgun guzergáhındaki guvenliği sağlamakla kalmayıp beslenme ve sağlık gibi temel ihtiyacları da karsılayacaktı. Ne var ki kimi yerlerde Teskilát-ı Mahsusa bunyesinde bulunan Topal Osman gibi cete reislerinin kafilelerin guvenliğini sağlamakla gorevlendirilmeleri olumleri de beraberinde getirdi. Ermeni kafilelerinin yanlarında altın gibi değerli esyalar tasıdıkları dedikodusu ise yağmacıların istahlarını kabartan ana unsurdu. TALAT PAsA’NIN ANILARI Talat Pasa hatıralarında duyduğu pismanlığı su sozlerle dile getirecektir: Esas itibariyle askeri bir ihtiyat tedbirinden baska bir sey olmayan tehcir vicdansız ve seciyesiz (karaktersiz) insanların elinde bir facia seklini almıstır. Maksadım bu hareketlerin cirkinliğini gizlemek değildir.’ Talat Pasa’nın bu sozleri gec gelen bir saptamaydı. Pismanlık dolu bu sozler kayda gecirildiğinde onbinlerce masum Ermeni yurttas yollarda olmustu. Milliyetci Ermeni cetecilerin saldırılarında da binlerce masum Musluman katledildi. Oyle ki İttihat-Terakki’nin dısında kalmaya buyuk ozen gosteren Mustafa Kemal Misak-ı Milli’ye tehcirin sorumluları icin bir tecziye’ (cezalandırma) maddesi koyacaktır. İzmir Suikasti esnasında unlu İttihatcılar’ın yargılanmaları ve bazılarının idam edilmesi biraz da bunun sonucuydu. Biz bu yazı dizisinde 1915 yılında ne olduğunu konunun uzmanlarına sorduk ve butun goruslerin yansıtılması icin caba harcadık. YARIN: TTK Baskanı Yusuf Halacoğlu Uc maddelik TEHCİR KANUNU 1. Vakt-i seferde (sefer vakti) ordu kolordu ve fırka (tumen) kumandanları ve bunların vekilleri ve mustakil mevki (bağımsız garnizon) kumandanları ahali tarafından herhangi bir suretle evámir-i hukumete (hukumet emirlerine) ve mudafaa-i memlekete ve muhafaza-i asayise muteallik (iliskin) icraat ve tertibata karsı muhalefet ve silahla tecavuz ve mukavemet (direnis) gorurlerse hemen kuvva-yı askeriye (askeri kuvvetler) ile en siddetli surette tedibát yapmaya (cezalandırma) ve tecavuz ve mukavemeti esasından imha etmeye mezun (izinli) ve mecburdurlar. 2. Ordu kolordu ve fırka kumandanları icábat-ı askeriyeye mebni (askeri icaplardan oturu) veya casusluk ve hıyanetlerini hissettikleri kurra (koyler) ve kasabát (kasabalar) ahalisini munferiden veya muctemian (tek tek veya toplu halde) diğer mahallere sevk ve iskán ettirebilirler. 3. Nesri tarihinden muteberdir. TURKİYE VE ERMENİSTAN’DA EsZAMANLI YAPILAN ANKETİN SONUCLARI Coğunluk sınır acılsın diyor TESEV ile HASA’nın Turkiye ve Ermenistan’da eszamanlı olarak yaptığı anket her iki ulke insanlarının da sınır kapılarının acılmasından yana olduğunu ortaya cıkardı. Yine ankete gore iki ulkede de buyuk coğunluk diplomatik iliski kurulmasını istiyor. ERMENİSTAN ile Turkiye arasındaki sınır kapılarının acılmasını onaylama oranı Emenistan’da yuzde 62.7 Turkiye’de ise yuzde 50.9 gibi yuksek bir rakamı buluyor. Sınır kapıları acılmasın’ diyenler Ermenistan’da yuzde 31.1 Turkiye’de ise 32.2’de kalıyor. İki ulke arasında diplomatik iliski kurulmasını isteyenlerin oranını da yuksek. Diplomatik iliski kurulmasını isteyen Ermenistanlı katılımcıların oranı yuzde 87.7. Turkiyeli katılımcıların yuzde 64.6’sı da konuya olumlu yaklasıyor. Turklerin yuzde 51.2’sinin Ermeni arkadası olduğunu ortaya koyuyor. Turk arkadası olan Ermenilerin oranı ise yuzde 28. Anket Turklerle su veya boyle temas kuran Ermenilerin daha olumlu bir tutum icine girdiğini somut bir bicimde gosteriyor. Karsılıklı arkadaslık kadar etkili olan bir baska unsur karsılıklı seyahat. su veya bu nedenle Turkiye’yi ziyaret etmis bir sure kalmıs bir Ermenistan yurttası olumsuz’ dusuncelerini değistirmemekle birlikte cok olumsuz’ kategorisinden hızla uzaklasıyor. Turkiye’ye hic bulunmayanların Turkler hakkındaki cok olumsuz’ dusunceleri yuzde 28.5’te seyrederken Turkiye’de bulunmus insanlarda bu oran yuzde 10.5’e dusuyor. Bir baska carpıcı sonuc da Turkiye ve Ermenistan halklarının iliski duzeyini tespit etmeye yonelik sorunun cevabında gosteriyor kendisini. Her iki ulkenin insanları Turklerle Ermenilerin birbirleriyle iyi gecinmek istemediğini dusunuyor. Genellikle sevmezler’ diyenlerin Ermenistan’da yuzde 51.3’u Turkiye’de yuzde 33.6’yı bulması bunun gostergesi.