Adana da 1909’da Ermenilere yonelik gerceklestirilen katliamin ardindan oldurulenlerin anisina yakilan Ermeni halkinin duydugu acilarin bir feryadi olan Adana Agidi bir Turk pop sarkicisinin elinde neye donustu? Sait CETINOGLU Seden Gurel’in Sebebim Ask adiyla kendine mal ettigi agidi ve o agidin oykusunu anlatiyor 1909 yili Jon Turkler icin bir donum noktasidir. 31 Mart olaylariyla Jon Turkler gercek ajandalarini ortaya koymada essiz sans yakalamislardir. Bu olaylarla diktatorluklerini ortaya koyma firsatinin yaninda Kilikya’da soykirim provasi yapma firsatini da yakalamislardir. Kilikya’daki katliamda (1894–96 katliamlarinda oldugu gibi) buyuk devletler seyirci kalmis ordu da amaca uygun olarak mukemmel’ bir sekilde kullanilmistir. Bu katliam 1915 Soykirimi oncesi olaganustu bir deneydir . Vahakn N. Dadrian Ermeni Soykirim Tarihi - Balkanlardan Anadolu ve Kafkasya’ya Etnik Catisma1 adli onemli calismasinda Kilikya olaylarini soykirim provasi olarak gerceklestirilen eylemler olarak niteler: Jon Turk Ittihatci mesrutiyetci devrimin aldatici niteligi yaklasik 25.000 Ermeni nin kurban gittigi 1/14 Nisan - 1/27 Nisan 1909 do­nemindeki iki asamali katliamin baslatilmasiyla ayan beyan ortaya cikti. Osmanli baskentinde karsi-devrime kalkisan kalabaliklarin ter­sine Adanali Ermeniler Ittihatcilarin mesrutiyet ozgurlukleri ilkeleri­nin acik ve kimi zaman atesli savunuculari olarak taniniyorlardi. On­lar kimi Jon Turk liderligine dis bileyen Abdulhamid in sadik yandas­lari kimi koltuklarini kaybetme endisesi tasiyan eski rejimin burok­ratlari ve cogu gâvur’ tebaanin eski reayanin kendileriyle esit ol­masi fikrini sindiremeyen ofkeli pek cok Turk u kiskirtma noktasina varincaya kadar yeni elde ettikleri ozgurluklerini kendilerinden ge­cerek kutluyorlardi. Ayrica Adana ve havalisi 1894–96 Abdulhamid devri katliam ve yikimlarindan kurtulmus olan ender yerler arasindaydi. Sehrin yerlisi Ermeni ahalinin nispi zenginligiyle birle­sen bu olgu onlari firsat dustugunde imha edilecek uygun bir hedef haline getiriyordu… 1909 Holokostu iki asamaliydi. Ilkinin saldirgan gucler icin az cok basarisiz oldugu kanitlanmistir. Saldiri ihtimalini kestiren birkac yuz Ermeni genci oz-savunma icin silah saglayip strateji gelistirmis­ti. Sonucta sadece saldirilari savusturup Adana sehrinin Ermeni mahallelerinde oturan cok sayida Ermeni yi korumakla kalmamis surecte saldirgan guclere agir kayiplar de verdirmislerdi. Bu olgu amansiz dusmanlar tarafindan imha hedefi secilen gruplar icin or­gutlu oz-savunma yoluyla caydiriciligin ya da yumusatmanin mum­kun oldugunu gostermistir. Ne var ki bu gibi girisimlerin basari ihtimallerinin sinirlari da vardir. Silahli direnis kaynaklarini tuketip mecalsiz kaldiklarinda Er­meniler Mersin yakinlarinda Ingiltere Konsolosu nun araciliginda ateskese mecburen sicak bakarak silahsizlanmayi kabul etmislerdi. Bu arada Turk ordusuna bagli yeni mufrezeler sozde huzur ve su­kûnu’ yeniden tesis etmek icin bolgeye intikal etmisti. Bunun ar­kasindan kan govdeyi goturmus insanlik tarihinin en korkunc ve acimasiz kiyimlarindan biri yasanmisti. Cehennemi felaketin ilk ra­undunda verdikleri kayiplarin buyuklugu karsisinda ofkelenen Turk­ler yeni intikal eden askeri mufrezelerin dogrudan destegiyle tama­men silahsizlanip savunmasiz kalan Ermenilere hucum ederek binlercesini kilictan gecirip diri diri yakmislardi. Bu amaclarla ozellikle secilen yerler okul hastane ve kiliselerdi. Adana holokostunun yirmi bes bin Ermeni kurbaninin ezici cogunlugu aslinda kitlesel cinaye­tin bu ikinci asamasinda oldurulmustu… [K]urban ahalinin ic savunmasizligi dis savunmasizlik faktoruyle ortusmustu. Ingiltere Fransa Italya Avusturya Rusya Al­manya ve Amerika Birlesik Devletleri olmak uzere yedi ulkenin sa­vas gemileri Adana ya bagli liman sehri Mersin aciklarina geldiler. Bunlar harekete hazir muharip deniz piyade birlikleri tasiyan kruva­zor ve firkateynlerdi. Ama kurbanlarin Osmanli uyruklari olmasi ne­deniyle bu savas gemilerinin koruma gorevi disinda kaldigindan hicbir mudahale emri verilmedi. Beklenen ve kimi zaman cekinilen mudahalenin gerceklesmeyisi faillere sadece rahat nefes aldirmakla kalmayip kiyimi daha buyuk siddetle tirmandirmalarini da tesvik etmistir.” Adana olaylari Ermeni toplumu icinde genis yanki bulmus olaylarin icyuzunu aciklayan yayinlar yapilmis bircok inceleme hazirlanmistir. Bunlar icinde Garabet Calyan’in Adana Vakasi Hakkinda Rapor (Istanbul 1911) ve Artin Arslanyan’in Adana’da Adalet Nasil Mahkûm Oldu (Istanbul 1909) da vardir. Kilikya katliamindan sans eseri olarak kurtulan; Hacin de konuslanmis bulunan Elbistan Redif Taburu Fahri Eczacisi olarak ustun hizmetleri dolayisiyla 1907 tarihinde Sanayi Madalyasi yla taltifi edilen2; 24 Nisan 1915’de bircok Ermeni milletvekili yazar sanatci ve dusunur gibi evlerinden alinarak tehcire tabi tutulan once Cankiri’ya oradan da Halep’e dogru yola cikarilan daha sonra kendisinden bir daha haber alinamayan (Dersaadet ten [Baskent] Cankiri ya teb id edilen [surgunle cezalandirilan] Eczaci Agop Terziyan in menfasinin [surgun yerinin] Haleb e tebdili [degistirilmesi] talebi 24/N /1333 (Hicrî) tarihlidir3) Hagop Terziyan’in Izmiryants” odulunu kazanan ancak Ittihat ve Terakki hukumeti tarafindan toplatilan Kilikya Faciasi (Istanbul 1912) kitabi da onemlidir. Piskopos Museg’in Ermenilere Vurulan Darbe (Boston 1916) Suren Bartevyan’in Kilikya Vurgunu (Istanbul 1910) Arsaguhi Teotik’in Bir Ay Kilikia’da (Istanbul 1909) 24 nisan 1915’te tutuklanan Ermeni aydinlari arasindaki tek kadin olup mucizevi sekilde soykirimdan kurtulan Zabel Esayan’in Yikintilar Arasinda (Istanbul 1911) baslica incelemeler arasindadir. Adana faciasi ayni zamanda edebiyat siir ve agitlarda islenmistir. Bunlardan biri de Simpad Purad’in Ermeni halki arasinda Adana Agiti olarak bilinen Adana Kiyimi agididir. Asli Ermenice olan Agit’in Turkcesi: ADANA KIYIMI Aglasin Ermeniler bu aci kiyima Cole dondu gorkemli Adana. Ates ve kilic vicdansiz talan Rupen’in evi ah oldu viran. Verme artik isigini ey yuce gunes Etrafinda sakla yuce yasini. Guney ruzgari gecti ulkeden Soldu kurudu cicek ve agac. Zavalli Ermeniler bir dakikada Dustuler vicdansiz kilic altina. Kilise ve okul alevler icinde Binlerce Ermeni oldu hunharca. Kanunsuz duygusuzlar yetim birakti Evladi anasindan gelini damadindan Alcak Adil ile duygusuz Cavit Doydular icip Ermeni kani. Gorkemli Adana bosaldi bitti Kullere boguldu butun Kilikya. Sevgili Hacin yasadi yalniz Dondu kaldi Zeytun bir kaya gibi. Atesler icinde uc gun uc gece Icerden kilic disardan topla Sildiler Ermeniyi dunya yuzunden Kanlar akiyor berrak sulardan. Yetmez mi artik bu adilikler Aglayip sizlayip tasidik sonsuz Yabancinin evinde guven kayboldu Serefimizle olelim bu topraklarda. Adana’da vahsice oldurulen 30 bine yakin kisinin anisina yakilan Ermeni halkinin duydugu acilarin bir feryadi olan bu agit Seden Gurel adli bir pop sarkicisi tarafindan melodisine kendi kafasindan bir soz yazilip Sebebim Ask adiyla kendine mal edilerek bir ask sarkisina donusturulmustur. Seden Gurel adli pop sarkicisinin bu tutumu Ermeni halkinin acisina saygisizligin bir yeni bir ornegidir. Birakin insanlar bari yaslarini tutabilsinler yaslarina saygisizlik yapmayalim! Sait CETINOGLU